Клара Сейдахметова
2022 жылдың 2 қыркүйегінде S&P Global Ratings Қазақстан Республикасының тәуелсіз кредиттік рейтингтері бойынша болжамды қайта қарап, «Тұрақты» деген сипатты «Келеңсіз» жағына ауыстырды. Бұған сыртқы және қаржылық тәуекелдердің артқандығы себеп болды. Сонымен қатар еліміздің шетел және ұлттық валютадағы міндеттемелері бойынша ұзақ және қысқа мерзімді тәуелсіз кредиттік рейтингтері «ВВВ-/А-3» деңгейінде расталды.
Қазақстан экономикасы мұнайгаз секторына өте тәуелді. Ол ЖІӨ-нің шамамен 19%-ын құрайды. Қазақстанның жалпы экспортының құрылымында мұнайдың үлесі барлық тауарлардың 50%-дан астамын құрайды. Бюджеттің табыстық бөлігі мұнай бағасына тікелей байланысты. Каспий құбыр желісі консорциумының (КҚК) жұмысындағы іркілістер және мұнай өндіру көлеміне қатысты тұралаулар экономика үшін үлкен қауіп-қатер төндіреді. Айта кетелік, КҚК арқылы Қазақстанның үш ең ірі кен орындары – Теңіз, Қашаған және Қарашығанақта өндірілетін жалпы мұнайдың шамамен 80%-ы экспортқа шығарылады. Рейтингті қайта қарауға негіз болған себеп осы.
Шикізаттық табыстардың басымдыққа ие екендігі және экономика мен іскерлік белсенділіктің дамуына елеулі түрде үлес қосып жатқан дәл осы шикізаттық табыстар екендігі жыл басына бері қатты байқалды. Экономиканың одан әрі өсуі және дамуы шикізаттық табыстарға және олардың бюджет арналары арқылы қалай үлестірілетініне барған сайын тәуелді болуда. Осы ретте фискалдық, яғни қазыналық ынталандырудың жыл өткен сайын азайып бара жатқаны байқалады. Демек дамудың тиімді жолын қамтамасыз ету үшін бюджет тарапынан қолдауды арттыру қажет. Жалпы мұндай жағдай, қозғалыс еңбек өнімділігі төмендеген шақта голланд ауруының белгілері пайда болғанын білдіруі мүмкін.
Мұндай жағдайда мұнай бағасының төмен жағына қарай ықтимал ауытқуы және мұнайды экспортқа шығарудың тоқтап қалу мүмкіндігі экономика үшін үлкен сын-тегеурін болмақ. Бұл мәселе ішкі нарықтық экономиканың сығымдалуын және оның орнын мемлекеттік шығындар басатындығын көрсетеді. Мемлекеттік шығындардың өздері бағалардың жағдаяты мен экспорттық шикізатқа тәуелді. Сонымен қатар көлемі аса үлкен емес мемлекеттік қарыз бойынша қызмет көрсетуге қатысты шығындар 30%-ға артты. Бұл пайыздық мөлшерлемелердің өсуіне байланысты ішкі борыштық міндеттемелердің үлесінің артқандығынан болды.
Жыл басынан бері кредиттік дефолттық своптардың қымбаттауы Қазақстанның мемлекеттік бағалы қағаздары бойынша дефолттың туындау ықтималдығы біртіндеп расталып келе жатқандығын білдіреді. Бұл сондай-ақ сыртқы, нарықтық инвесторлардың алдында елдің инвестициялық тартымдылығын төмендетеді. Айта кетелік, кредиттік дефолттық своп – кредиттік тәуекелді бағалау құралы.
Осы ретте бағаның тұрақсыздығы және экономикадағы есеңгіртулердің салдарын жою үшін бюджеттің шығыстық бөлігінің екі есеге дейін артуы ішкі экономика тарапынан келеңсіз факторлардың сақталып жатқандығын білдіреді. Реттеушінің болжамы бойынша баға тұрақсыздығы белгілі бір уақыт аралығында сақталады. Бюджет шығындарын кеңейту және оларды қаржыландыру үшін қосымша қарыздар алу қажет және Ұлттық қордың қаражатын тағы да пайдалануға тура келеді. Ұлттық қор елдің төлем қабілетін бағалауда басымдыққа ие фактор екені белгілі.
